Menningar- og miðaldastofnunin Snorrastofa minnist þess nú að 25 ár eru liðin frá því að undirrituð var stofnskrá stofnunarinnar á dánardægri Snorra Sturlusonar 23. september árið 1995. Um leið er þess minnst að 20 ár eru liðin síðan stofnunin fékk sitt eigið húsnæði.

Snorrastofa hefur ásamt fjölda aðila valdið straumhvörfum við uppbyggingu Reykholts. Starfsemin stendur með blóma, þar sem vel hefur verið unnið að bæði innri málum stofnunarinnar og þróun umhverfisins, sem hefur tekið stakkaskiptum. Þá hefur samstarfið við kirkjuna á staðnum verið með ágætum.

Upphaf Snorrastofu má rekja til haustsins 1931 þegar kynnt var við vígslu skólans hugmynd að stofnun Snorrasafns. Allt frá þessum fyrsta vísi hefur safninu borist fjöldi bókagjafa og ber þá hæst bókasafn Tryggva Þórhallssonar forsætisráðherra, sem ráðstafað var í Reykholt árið 1936, og bókasafn dr. Jakobs Benediktssonar, er kom í Snorrastofu árið 1999. Fram til stofnunar Snorrastofu 1995 hýsti Héraðsskólinn þessar bókagjafir.

Þess ber einnig að geta, að hugmynd um íbúð fyrir gestkomandi fræðimenn í Reykholti hafði einnig vaknað áður en Snorrastofa kom til skjalanna. Það voru Gylfi Þ. Gíslason menntamálaráðherra og sr. Einar Guðnason í Reykholti, sem kynntu þá hugmynd um svipað leyti og barist var fyrir endurheimt handritanna frá Danmörku.

Söfnuður Reykholtssóknar tók ákvörðun um byggingu nýrrar kirkju árið 1984 og fljótlega fæddist sú  hugmynd að við kirkjuna færi vel á að reisa Snorra Sturlusyni minnisvarða, sem fæli í sér ræktun, rannsóknir og miðlun á arfi þeim, sem hann skildi eftir sig.

Snorrastofa hefur bæði varðveislu- og miðlunarhlutverk og hefur starfsemi hennar borið af því keim allar götur síðan. Boðið er upp á íbúð og aðra gistingu fyrir gestkomandi fræðimenn, auk bókhlöðu fyrir almenning og sérfræðinga á sviði miðaldafræða. Þá sinnir stofnunin fyrirlestra- og námskeiðahaldi og bókaútgáfu, að ógleymdri þjónustu við gesti og gangandi með tilheyrandi sýningum og fræðslu um Snorra Sturluson og Reykholt. Boðið er upp á vandaða grunnsýningu í sýningarsal Snorrastofu, „Sögu Snorra“, sem fjallar um ævi, verk og híbýli hins merka höfðingja, sagnfræðings og skálds. Snorrastofa hefur einnig verið að  þróa hljóðleiðsögn í samvinnu við fyrirtækið Locatify, en smáforritið „Snorri“, leiðsögn utandyra sem Snorrastofa tók í notkun á miðju ári 2018, hefur reynst vel. Þá er einnig verið að setja upp hljóðleiðsögn fyrir sýninguna um Snorra.

Árið 2019 var staðið fyrir 42 fjölbreyttum viðburðum opnum almenningi, en ásamt fyrirlestrahaldi var staðið fyrir málþingi um rannsóknarverkefni, sem ber heitið Reykholtsverkefnið, glæsilegri Barnamenningarhátíð, Norrænu bókmenntavikunni, námskeiðum og Prjóna-bóka-kaffi. Tónleikar og fleira í Reykholtskirkju er ekki talið með. Hinir rómuðu og sívinsælu fyrirlestrar, „Fyrirlestrar í héraði“, voru með hefðbundnu sniði að meðaltali einu sinni í mánuði yfir veturinn, en boðið hefur verið upp á þessa fyrirlestraröð í samfellt 23 ár.  Í svokölluðu Prjóna-bóka-kaffi, sem íbúar svæðisins eru duglegir að sækja, gefst fólki kostur á að njóta skapandi samveru í andrúmslofti bókhlöðu stofnunarinnar. Gestir voru um 1500 á þessum viðburðum öllum.

Snorrastofa hefur stundað og tekið þátt í fjölda rannsókna tengdum staðnum og miðaldafræðum almennt. Sú hugmynd, að gera Snorrastofu að evrópsku menningarsetri, hefur verið grunnstef starfseminnar, og allt frá árinu 1998 hefur stofnunin stuðlað að iðkun miðaldafræða í samvinnu við innlendar sem erlendar stofnanir. Afraksturinn hefur birst í 20 útgefnum bókum Snorrastofu og samstarfsaðila stofnunarinnar ásamt fjölda greina í fræðiritum.

Fræðastarfinu hefur því verið sinnt með þátttöku fólks úr öllum heimshornum og hafa alþjóðlegu samskiptin vakið eftirtekt. Sex- til sjöhundruð innlendir og erlendir fræðimenn hafa komið í Reykholt á rúmum 20 árum, ýmist til að taka þátt í rannsóknarverkefnum, sitja ráðstefnur eða dveljast á staðnum við fræðaiðkun, þýðingar og aðrar skriftir.

Lykilþáttur í starfsemi Snorrastofu eru rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda og þá ekki hvað síst á eðli hinna fornu ritstofa. Spurt er hverjar aðstæðurnar hafi verið við sagnaritun og aðra textagerð, hvað hafi verið í forgangi, hvað vakti mestan áhuga viðtakenda textanna og hverjar hafi verið hinar efnahags- og félagslegu forsendur ritmenningarinnar. Og þá eru rannsóknir á húsakosti, fornminjum og umhverfisþáttum ekki síður mikilvægar.

Það er mat margra, að nauðsynlegt sé að varðveita, rannsaka og miðla enn betur en gert hefur verið menningarsögu og minjum þeirra staða og ritstofa á Íslandi þar sem ritmenning blómstraði á miðöldum. Og með því að setja ritstofur íslenskra miðalda í brennipunkt skapast nýtt sjónarhorn á fræði- og fornleifarannsóknir, sem lýtur að samanburði á niðurstöðum frá hverjum stað fyrir sig. Jörðin geymir vissulega svör við mörgum spurningum, en þess er að vænta að með samanburði á bókmennta-, menningarsögu- og fornleifarannsóknum staðanna megi einnig fá skýrari heildarmynd af því tengslaneti og menningarlandslagi sem þróaðist á því tímabili sem ritstofurnar voru starfandi.

Fornleifarannsóknir eru góður upphafspunktur slíkra rannsókna. Með þeim hófust rannsóknir í Reykholti og skiluðu ómetanlegum upplýsingum um byggingu staðar og kirkju og athafnasemi ábúenda, ekki síst á tímum Snorra.

Rannsóknir á ritstofum og íslenskri ritmenningu til forna eru fjárfrekar. Snorrastofa kom í ársbyrjun 2019 fram með hugmynd um stofnun sérstaks sjóðs, sem með tíð og tíma ætti að geta orðið að liði í þessu sambandi. Það ár voru 75 ár liðin frá stofnun lýðveldis á Íslandi og af því tilefni hvatti Snorrastofa ríkisstjórn Íslands til að gera þennan sjóð að veruleika. Forsætisráðuneyti, fjármála- og efnahagsráðuneyti, mennta- og menningarmálaráðuneyti, Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum ásamt Snorrastofu ákváðu síðan að taka höndum saman við þróun átaksverkefnis til fimm ára um þverfaglegar rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda, skammstafað RÍM. Markmiðið er m.a. efling rannsókna á heimildum um ritunarstaði miðaldahandrita á Íslandi og þá sérstaklega á þeim lærdómsmiðstöðvum og klaustrum þar sem ritmenning blómstraði. Verkefnið skiptist í tvo verkþætti: Annars vegar að rannsaka menningarminjar og umhverfi tengt þessum stöðum og hins vegar handrita- og bókmenningu þeirra.

Snorrastofa annast umsýslu með þessu verkefni, sem miklar vonir eru bundnar við. Verður fróðlegt að fylgjast með framvindu þess þegar fram líða stundir.

Reykholti, 23. september 2020, Bergur Þorgeirsson